چالش‌های کارگران ایرانی: نانی برای گذران زندگی

موضوع حق معیشت و تامین نیازهای اساسی انسان‌ها، در متون بین‌المللی و آموزه‌های دینی و حتی قوانین داخلی کشور، مفهومی اساسی و پررنگ دارد. ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر هر فرد را مستحق بهره‌مندی از سطحی از زندگانی می‌داند که سلامت و رفاه او و خانواده‌اش تأمین شود، ازجمله برای نیازهای خوراک، مسکن، پوشاک و امنیت اجتماعی. همچنین در ماده ۲۲ این اعلامیه به حق دسترسی به تأمین اجتماعی برای تمام اعضای جامعه اشاره شده است، موضوعی که مستقیماً به وظایف دولت‌ها در قبال افراد جامعه گره می‌خورد. این اصول عیناً در آموزه‌های تمدن ایرانی-اسلامی ما نیز یافت می‌شوند، به گونه‌ای که در آثار تاریخی همچون بیان کوروش کبیر یا دیدگاه‌های فردوسی در خصوص پادشاهی بر مبنای داد و دهش نیز تأکید بر ضرورت حمایت از نیازهای اساسی مردم شده است.

حقوق کارگران: بازتابی از آموزه‌های قرآنی و اسلامی

قرآن کریم و روایات اسلامی نیز تأمین معیشت و توانمندسازی افراد را جزو مسئولیت‌های حاکمیت مطرح کرده‌اند. به عنوان مثال، خداوند در سوره قریش ضمن یادآوری الطاف خود به مردم مکه، از تأمین نیازهای گرسنگان و امنیت به‌عنوان دلایلی برای ایمان‌آوردن یاد می‌کند. همچنین پیامبر اسلام (ص) با ساخت عمارت صفه در مدینه، پناهگاه، غذا و پوشاک نیازمندان را فراهم می‌کردند. یا امام علی (ع) در دوران خلافت خود تصریح کردند که در حکومت ایشان، هیچ‌کس بی‌سرپناه و گرسنه نخواهد بود. این آموزه‌ها، مشروعیت حکومت‌ها را به تحقق عدالت اجتماعی و تأمین نیاز اساسی مردم گره می‌زنند.

قانون اساسی ایران و مسئولیت‌های حاکمیت

اصول ۳، ۲۱، ۲۸، ۲۹، ۳۱ و ۴۳ قانون اساسی ایران، به‌طور مستقیم به تأمین حداقل‌های معیشتی و رفع محرومیت‌های اجتماعی از سوی دولت تأکید دارند. این اصول، که در مقدمه سیاست‌های کلی تامین اجتماعی نیز به آن‌ها اشاره شده، تضمین حیات شایسته و معیشت مناسب برای آحاد جامعه را به حاکمیت واگذار کرده است.

نان، نمادی از چالش‌های معیشتی

نان، در مفهوم گسترده آن، همواره نماد تأمین معیشت و نیازهای اساسی مردم بوده است. در داستان‌های پیامبران الهی نیز موضوع تأمین غذا جایگاه ویژه‌ای دارد: از تدارک قوت برای نوح و پیروانش در کشتی گرفته تا موضوع قحطی و ذخیره گندم توسط حضرت یوسف (ع). حتی در سوره مائده از خداوند درخواست می‌شود تا سفره‌ای پر از نعمت برای مردم نازل کند. پیامبر اسلام (ص) نیز نان را به‌عنوان عاملی برای بقای دین و انجام عبادات معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: «خدایا! به نان ما برکت بده و میان ما و آن جدایی میفکن!» این موارد بر مسئولیت سنگین حاکمیت در اطمینان از فراهم‌سازی امکانات معیشتی برای همه مردم تأکید دارد.

چالش‌های دولت‌های پیشین و فعلی در تأمین اجتماعی

سیاست‌های کلی تامین اجتماعی که در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۴۰۱ ابلاغ شد، وظایف متعددی را برای حمایت از مردم تعیین کرد. علیرغم تأکید رهبر انقلاب در سال گذشته بر تسریع اجرای این سیاست‌ها و اشاره مستقیم به کم‌کاری‌ها، دولت فعلی نیز همچون دولت قبلی نتوانسته است گام‌های جدی در این راستا بردارد. حتی با وجود گزارشات رسمی که نشان می‌دهد حدود ۳۰ درصد جامعه زیر خط فقر قرار دارند، هنوز شاهد طرح‌های جامع و متفاوتی برای رفع این معضلات نیستیم. عکس‌های یادگاری با کارگران، جایگزین اقدامات عملی شده است و همچنان نظام تأمین اجتماعی فراگیر در حد وعده باقی مانده است.

نگارنده این مطلب، با تأکید بر اهمیت توجه به اقشار ضعیف جامعه، از مسئولان انتظار دارد که به وظایف محوری خود در حمایت از حقوق و معیشت کارگران عمل کنند.