دلارپاشی کشور همسایه به ایران/ تهدید یا فرصت؟
اقتصاد 100- ارتقای زیرساخت‌های لجستیکی و حمل‌ونقل در ایران می‌تواند با کاهش هزینه‌های واردات، تسهیل صادرات غیرنفتی و تقویت ذخایر ارزی، جایگاه کشور را در تجارت منطقه‌ای و جهانی بهبود بخشد. آیا ایران از فرصت‌های پیش‌رو بهره می‌برد؟
توسعه زیرساخت‌های صنعتی و اقتصادی و نقش لجستیک در ایران همواره از موضوعات مهم توسعه کشور بوده است. در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای بهبود این حوزه صورت گرفته است، چرا که لجستیک، نقش کلیدی در صادرات، تجارت خارجی و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی کشور دارد. ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی خاص خود، امکان بهره‌برداری از کریدورهای بین‌المللی و تعامل بیشتر با کشورهای همسایه را داراست. با این حال گزارشات و آمارهای اخیر حاکی از چالش‌ها و عقب‌ماندگی هایی است که نیازمند توجه فوری هستند.
بر اساس آمار بانک جهانی، شاخص عملکرد لجستیک ایران در سال ۲۰۱۶ رتبه ۹۶ را داشت که در سال ۲۰۱۸ به پیشرفت رسیده و به ۶۴ ارتقا یافت. اما در سال ۲۰۲۳، این شاخص با سقوط به رتبه ۱۲۳ مواجه شد. این در حالی است که ایران با قرار گرفتن در کریدورهای بین‌المللی شمال-جنوب و شرق-غرب، از پتانسیل بسیار بالایی برخوردار است.
مشکلات فعلی این صنعت شامل هزینه‌های بالای حمل‌ونقل، طولانی بودن زمان ترانزیت و نبود زیرساخت‌های مدرن است. هزینه لجستیکی صادرات در ایران حدود ۱۵٪ قیمت تمام‌شده کالا است که بسیار بالاتر از میانگین جهانی (۷ تا ۸٪) است.
چالش‌ها و مزیت‌های توسعه لجستیک
تحریم‌های بین‌المللی، کمبود سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مدرن و عدم توان رقابت با کشورهای منطقه از جمله مشکلات اصلی این صنعت در ایران است. از سوی دیگر، دارا بودن بنادر مهم نظیر چابهار و قرار گرفتن در مسیرهای بین‌المللی از مزیت‌های استراتژیک لجستیک ایران محسوب می‌شوند. برای آینده، توجه ویژه به دیجیتالی‌سازی زنجیره تأمین و استفاده از فناوری‌های جدید نظیر بلاک‌چین می‌تواند توسعه این صنعت را رقم بزند.
نقش کلیدی لجستیک در اقتصاد و تجارت
صنعت لجستیک، به‌عنوان ستون مهم تولید و تجارت، نقش اساسی در کاهش هزینه و افزایش بهره‌وری دارد. مجتبی بهاروند، کارشناس این عرصه، گفت: «سرمایه‌گذاری در لجستیک مدرن می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های تولید و تجارت، بهبود بهره‌وری و افزایش رقابت‌پذیری شود.»
وی بر اهمیت صنعت ریلی نیز تأکید کرد و گفت: توسعه حمل‌ونقل ریلی به‌دلیل هزینه پایین‌تر و اثرات مثبت زیست‌محیطی می‌تواند بهبود شاخص‌های لجستیکی کشور را به همراه داشته باشد.
پتانسیل‌های منطقه‌ای ایرانمهرداد خرازچی، فعال لجستیکی، اظهار داشت: «ایران به دلیل قرار گرفتن در مسیر کریدورهای متعدد و اتصال به بازارهای منطقه‌ای، ظرفیت‌های استراتژیکی برای تبدیل شدن به قطب لجستیکی منطقه دارد. با این حال، برای رسیدن به این هدف، رفع تحریم‌ها و توسعه زیرساخت‌ها کاملاً ضروری است.»
از طرف دیگر، ایران با بنادر رقابتی در منطقه نظیر دبی و جبل‌علی روبه‌رو است که زیرساخت‌های آنان بسیار مدرن‌تر است. با رفع محدودیت‌ها، توسعه صنایع بندری، ایجاد شفافیت‌های قانونی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، می‌توان چالش‌های رقابتی را کاهش داد.
تقویت حمل‌ونقل هوایی برای بهبود لجستیک
حمل‌ونقل هوایی نقش مهمی در جابه‌جایی بارها دارد. با این حال، به دلیل تحریم‌ها و محدودیت در بروزرسانی ناوگان هوایی، ایران توان رقابت با کشورهای مانند امارات و قطر را ندارد. رفع تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری مناسب می‌توانند نقش ایران را در این حوزه تقویت کنند.
جدول مقایسه لجستیکی ایران و جهان
شاخص ایران میانگین جهانی| هزینه لجستیک (٪ از قیمت نهایی) | ۱۵٪ | ۷-۸٪ |
| زمان ترانزیت | ۲ برابر میانگین | ۱ برابر |
| رتبه شاخص لجستیک (۲۰۲۳) | ۱۲۳ | - |
برای رسیدن به جایگاه مطلوب در صنعت لجستیک، توجه به موارد زیر ضروری است:
رفع تحریم‌ها و تعامل سازنده با کشورهای منطقه و جهان.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی خصوصاً در بخش بندری، ریلی و هوایی.
دیجیتالی‌سازی زنجیره تأمین و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین.
ارتقای کیفیت شبکه‌های حمل‌ونقل و کاهش هزینه‌های لجستیکی.
چنانچه این راهبردها عملی شوند، ایران می‌تواند به‌عنوان یک نقطه اتصال حیاتی در زنجیره تأمین جهانی شناخته شود و تأثیر بسزایی در افزایش نفوذ اقتصادی کشور بگذارد.
