روشن شدن نور امید خانه‌دار شدن برای مستاجرها

مسکن همواره یکی از نیازهای اساسی مردم و همچنین دغدغه‌ای بزرگ برای اقشار کم‌درآمد بوده است. در ایران نیز، فشارهای ناشی از تورم و افزایش چشمگیر قیمت‌ها موجب شده تا بسیاری از خانواده‌ها، به ویژه دهک‌های درآمدی پایین، حتی نتوانند به رویای خانه‌دار شدن فکر کنند.

در این میان، ابلاغ دستورالعمل اجرایی تسهیلات قرض‌الحسنه مسکن محرومین با سقف ۲۰ همت و تسهیلات فردی تا ۴۰۰ میلیون تومان، بارقه‌ای از امید را برای اجاره‌نشین‌های با درآمد پایین و خانواده‌های تحت پوشش نهادهای حمایتی روشن کرده است.

این تسهیلات براساس بند (ث) تبصره (۱۵) قانون بودجه سال ۱۴۰۴ کل کشور طراحی شده و هدف آن، ارائه حمایت به اقشار آسیب‌پذیر در حوزه‌های ساخت، خرید و کمک ودیعه مسکن است. اما آیا این رقم می‌تواند پاسخگوی نیاز گسترده مسکن در کشور باشد؟

جزئیات سقف تسهیلات و مشمولین

بنا به بخشنامه‌ای که بانک مرکزی در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ منتشر کرد، ۸ بانک عامل شامل تجارت، ملت، رفاه کارگران، ملی ایران، کشاورزی، سپه، صادرات ایران و پارسیان مسئول اجرای این طرح شده‌اند.

این طرح با بهره‌گیری از منابع بند (ث) تبصره (۱۵)، سقف کلی ۲۰ همت را برای تسهیلات در نظر گرفته و برای هر متقاضی نیز تا سقف ۴۰۰ میلیون تومان قابل استفاده است. این مبلغ می‌تواند به مصارف ساخت، خرید یا کمک ودیعه مسکن برسد.

گروه هدف در این طرح شامل مستاجرین کم‌درآمد و افراد تحت پوشش نهادهایی مانند کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی، خانواده‌های شهدا، جانبازان و رزمندگان معسر هستند.

برای اطمینان از تخصیص مناسب منابع، متقاضیان باید توسط دستگاه‌های حمایتی مرتبط معرفی و تأیید شوند. علاوه بر این، سامانه رفاه ایرانیان نیز دهک درآمدی متقاضیان را بررسی کرده و بر اساس آن تأییدیه می‌دهد.

کمبود بودجه و حجم عظیم نیاز

اگرچه اعلام بودجه ۲۰ همتی و وام‌های ۴۰۰ میلیونی جذاب به نظر می‌رسد، اما تناسب این ارقام با واقعیت‌های بازار مسکن و حجم تقاضا، محل سؤال است. با توجه به نرخ‌های کنونی، این میزان ممکن است برای تامین نیاز مسکن بخش بزرگی از جامعه کفایت نکند.

آمارها نشان می‌دهند که میلیون‌ها مستاجر ایرانی در سه دهک اول درآمدی قرار دارند. برآوردهایی از وجود ۶ تا ۸ میلیون خانوار مستاجر خبر می‌دهند، که نشان از بحرانی گسترده در این زمینه دارد.

به ویژه در سال‌های اخیر، افزایش اجاره‌بها و ضعف درآمدی، شمار مستاجرین درگیر فقر را به میزان بی‌سابقه‌ای افزایش داده است. دولت با هدف بهبود وضعیت این قشر، طرح‌هایی نظیر همین تسهیلات قرض‌الحسنه را کلید زده است.

چالش‌های اجرایی پیش‌رو

هر برنامه بزرگی مانند طرح ۲۰ همتی مسکن محرومین با چالش‌های اجرایی خاص خود روبه‌رو است. یکی از این موارد، نیاز به اتصال سریع بانک‌های عامل به سامانه رفاه ایرانیان است تا دهک درآمدی متقاضیان قابل استعلام باشد. هر گونه تاخیر در این ارتباط می‌تواند اجرای برنامه را مختل کند.

تخصیص سهمیه فصلی برای پرداخت تسهیلات از سوی بانک مرکزی نیز ممکن است موجب سردرگمی متقاضیان و ایجاد صف‌های طولانی در بانک‌ها شود. بهتر است سهمیه‌ها به صورت بلندمدت و با چشم‌اندازی مشخص‌تر ابلاغ شوند.

همچنین، محدودیت بانک‌های عامل به ۸ بانک، ممکن است دسترسی به این تسهیلات را در مناطق محروم دشوار کند. گسترش تعداد بانک‌های مشارکت‌کننده و همکاری با مؤسسات مالی محلی ضروری به نظر می‌رسد.

راهکارها برای بهبود عملکرد طرح

برای اثرگذاری مثبت این طرح، لازم است فرآیندها ساده و شفاف شده و چالش‌ها به حداقل برسند. در این راستا، قدم‌هایی چون تسهیل فرآیندهای معرفی و پرداخت، افزایش تعداد بانک‌های عامل و نظارت دقیق‌تر بر عملکردها می‌تواند ثمربخش باشد.

تاکید بیشتر بر تسهیلات ودیعه مسکن، به‌ویژه برای مستاجرینی که با افزایش بی‌رویه اجاره‌بها روبه‌رو هستند، ضروری است. علاوه بر این، همکاری دولت با خیریه‌ها و نهادهای مردمی برای جذب بیشتر منابع مالی می‌تواند نقش موثری داشته باشد.

نگاه جامع‌تر به نیازهای مسکن

طرح تسهیلات ۲۰ همتی، هرچند گامی مثبت به نظر می‌رسد، اما برای موفقیت نیازمند نگاهی جامع، اجرای شفاف و حذف موانع اجرایی است. با توجه ویژه به مناطق محروم و توزیع عادلانه منابع، می‌توان اثربخشی این طرح را افزایش داد.

سیاست‌گذاران باید با در نظر گرفتن تجربیات گذشته، شرایطی فراهم آورند که محرومین واقعی بیشترین بهره را از برنامه ببرند و این طرح از سرنوشت طرح‌های ناکام پیشین دور شود.