چالش‌ها و فرصتها در سفر تحت‌الشعاع مذاکرات هسته‌ای

در همین چهارچوب، سفر اخیر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، به مسقط در میان تحولات اخیر در مذاکرات هسته‌ای و مکاتبات رد‌و‌بدل‌شده میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده مفقود شد. این سفر از جهات متعدد قابل توجه بود و اگرچه این سفر در سایه میانجیگری عمان برای کمک به حل مسائل هسته‌ای قرار داشت، در حوزه دوجانبه می‌توان ادعا کرد یکی از مهمترین سفرهای رئیس‌جمهور ایران به کشوری در کرانه جنوبی خلیج فارس در یک دهه اخیر بوده است.

از جهت کمی، رئیس‌جمهور ایران در سفر ۶خرداد ۱۸سند همکاری با طرف مقابل به امضا رساند که این عدد از توافقات قابل‌توجه است. شاید ۱۸سند در رابطه ایران با چین یا رابطه با ترکیه و دیگر شرکا عدد معقولی باشد اما در رابطه با کشوری در جنوب خلیج فارس که عضو شورای همکاری است، نشانه‌ای از موفقیت این سفر باشد. جمهوری اسلامی ایران و عمان در این سفر ۵ توافق‌نامه، ۱۰ یادداشت تفاهم و ۳ برنامه اجرایی به امضا رساندند. انعقاد ۵توافق‌نامه به‌روشنی نشان می‌دهد که این اسناد از نظر کیفی هم در سطح قابل‌توجهی است و دو کشور توافقاتی را نهایی کردند که تا سال‌ها می‌تواند بر روابط دوجانبه تاثیر‌گذار باشد.

ایران و عمان توافقی با عنوان «چهارچوب همکاری راهبردی» به امضا رساندند که سندی بالادستی برای حوزه‌های مورد علاقه همکاری طی ده سال آینده است. به‌عبارتی این سند با هدف اینکه چشم‌انداز رشد روابط دو کشور بدون برنامه و اولویت نباشد، به امضا رسیده است که سندی مهم است و می‌توان آن را نوعی از سند شراکت راهبردی میان دو کشور تلقی کرد.

دومین سند مهم منعقدشده در حوزه تجاری است و دو کشور پیمان تجارت ترجیحی با یکدیگر به امضا رساندند. بعد از یک سال مذاکرات فشرده نمایندگان تجاری ایران و عمان سرانجام دو طرف در ارتباط با لیستی از کالاهای معاف از تعرفه و قوانین مرتبط به اتفاق‌نظر رسیدند که غیر از جنبه تجاری و اقتصادی، از منظر سیاسی نیز دارای اهمیت است چراکه اولین سند تجارت ترجیحی با یکی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس است.

شورای همکاری خلیج فارس در دو دهه اخیر به یکی از بلوک‌های اقتصادی مهم بین‌المللی تبدیل شده که در اقصی‌نقاط جهان در حال توسعه روابط تجاری‌اش است. در این میان روابط ایران با این بلوک اقتصادی در سایه اختلافات ژئوپلیتیک طی این دو دهه دوران سردی را سپری کرده بود، اما با احیای روابط ایران و عربستان در اسفند ۱۴۰۱یخ این روابط در حوزه سیاسی تا حدی آب شد.

این امیدواری وجود داشته که بتوان این تغییر در روابط سیاسی تهران و ریاض به ارتقا در روابط اقتصادی دوجانبه هم منجر شود ولی این امر در رابطه با عربستان محقق نشد. با‌این‌حال برای اولین بار ایران و یک عضو بلوک اقتصادی شورای همکاری، پیمان تجارت ترجیحی منعقد کردند که می‌تواند از آن به‌عنوان الگویی برای امضای قراردادهای مشابه با دیگر کشورهای این بلوک بهره برد.

علاوه بر دو سند سیاسی و تجاری که در بالا به آنها اشاره شده، دو سند اقتصادی مهم نیز به امضا رسید که اولی همکاری در زمینه امور اداری گمرک و دومی توافق حمایت متقابل از سرمایه‌گذاری است. هر دو سند در زمره اسناد پایه در روابط اقتصادی با کشورها محسوب می‌شود که به تسهیل امور تجاری و گمرکی و سرمایه‌گذاری میان دو کشور کمک می‌کند.

پنجمین توافق مربوط به همکاری‌های قضایی است که از منظر امور کنسولی و روابط میان شهروندان از اهمیت بالایی برخوردار است و دربردارنده توافق درباره استرداد مجرمان و انتقال محکومان است که بعد از سال‌ها رایزنی به نتیجه رسید. اهمیت این امر زمانی دوچندان می‌شود که در نظر داشته باشیم تعداد ایرانیان مقیم در عمان از حدود ۵هزار نفر طی کمتر از ۵سال به ۲۴هزار نفر رسیده و در سایه رشد روابط انسانی، وجود پیمان‌هایی در ارتباط با امور کنسولی و قضایی امر ضروری است.

علاوه بر ۵ توافق فوق‌الذکر، ۱۰ یادداشت تفاهم و سه سند برنامه اجرایی هم در زمینه‌های حمل‌و‌نقل، آموزشی، انرژی، فرهنگی و رسانه‌ای به امضا رسید که آنها هم در توسعه روابط دو کشور نقش پررنگی دارند. از این رو می‌توان گفت که نباید ابعاد دوجانبه روابط تهران با مسقط را نادیده گرفت و صرفا به عمان از زاویه یک رابطه سیاسی نگریست. روابط اقتصادی میان دو کشور در طی ۵ سال از حدود ۷۰۰میلیون دلار اکنون به ۲.۳میلیارد دلار رسیده و حضور ایرانیان نیز به طور چشمگیری رشد کرده و انتظار می‌رود تا نزدیک صدهزار نفر هم طی ۵سال آینده رشد نماید. اینها نشانه‌هایی است که به ما می‌گوید عمان درحال تبدیل شدن به مهم‌ترین شریک سیاسی و اقتصادی ایران در منطقه خلیج فارس است.

* کارشناس مسائل خلیج فارس