بهترین راهکارها برای جذب مشتریان بندر خشک ایران

 نخستین بندر خشک فعال ایران موسوم به «آپرین»، اگرچه در هفته گذشته به بهره‌‌‌‌‌برداری رسید، اما هنوز فاصله زیادی تا استفاده از تمام ظرفیت بالقوه آن به‌عنوان یک حلقه کلیدی از زنجیره اتصال ریلی چین به اروپا وجود دارد. بهبود خدمات حمل‌ونقل و جلوگیری از تردد کامیون‌‌‌‌‌های بیشتر در جاده‌‌‌‌‌ها از جمله مهم‌ترین دلایل اهمیت توسعه «بنادر خشک» است. در حالی از دهه‌50 میلادی تجارت کانتینری رشد فزاینده‌ای داشته‌است که اپراتورهای لجستیک قادر به جبران این رشد نبوده‎‌‌‌‌‌اند، با افزایش تجارت‌جهانی نیاز به زیرساخت‌های لجستیک از جمله بنادر خشک، در کنار بنادر دریایی پاسخگوی جابه‌‌‌‌‌جایی داخلی کالاها خواهد بود، از این‌رو تعداد بنادر خشک در سطح جهان در حال افزایش است. تعداد بنادر خشک در منطقه آسیا و اقیانوسیه از ۲۴۰‌بندر در سال‌۲۰۱۶ به ۲۷۵ بندر در سال‌۲۰۲۴ افزایش ‌یافته‌است که نشان‌دهنده رشد ۱۲‌درصدی است. 

خدمات‌رسانی 70 قطار در بندر گوتنبرگ سوئد، تردد 2400 کامیون‌‌‌‌‌ را در جاده‌‌‌‌‌های این کشور کاهش داده و به‌دنبال آن میزان انتشار CO2 را نیز به میزان قابل‌توجهی کم‌کرده و مصرف سوخت را نیز کاهش خواهد داد. از سوی دیگر با توجه به توسعه شهرهای خارج از نواحی بندری، نیاز به بنادر خشک که نقش بنادر دریایی را ایفا کنند، بسیار ضروری است.

رشد حمل و‌نقل ترکیبی

بندر خشک «آپرین» با ظرفیت پذیرش روزانه 30 قطار، علاوه‌بر کاهش وابستگی حمل‌بار داخلی به کامیون و جاده، مصرف سوخت و انتشار آلاینده‌ها را نیز کاهش خواهد داد و حمل‌ونقل کالا را به‌صرفه‌تر خواهد کرد. ایران می‌تواند با توسعه بنادر خشک از میزان وابستگی به جاده برای حمل داخلی ‌بار بکاهد و در عین‌حال از مزایای بین‌المللی آن در حوزه ترانزیت بهره‌مند شود. «آپرین» اولین بندر خشک فعال ایران است که در همین راستا به بهره‌‌‌‌‌برداری رسیده‌است، اما سرعت بهره‌مندی از مزایای آن هنوز آهسته است.

 به‌گزارش «دنیای‌اقتصاد»، فاز‌تکمیلی بندر خشک آپرین در تهران، در هفته گذشته افتتاح و گمرک این بندر شروع به‌کار کرد. آپرین، نخستین بندر خشک ایران است که به‌‌‌‌‌طور جدی وارد فاز‌بهره‌‌‌‌‌برداری شده و قرار است بحران لجستیک کشور را با کاهش ترافیک جاده‌ای، کاهش مصرف سوخت، کاهش آلودگی هوا و نیز تصادفات برطرف و به‌عنوان حلقه اتصال ارتباطی با کشورهای منطقه نیز ایفای نقش کند تا دسترسی به بازارهای جهانی به این‌ترتیب، تسهیل شود. این بندر دسترسی صنایع و مراکز تولیدی منطقه به کالاها و مواد اولیه مورد‌نیاز را تسریع خواهد کرد و نقطه‌عطفی در حمل‌ونقل باری ریلی خواهد بود.

این بندر قابلیت حمل 60‌درصد از کالاهای ورودی کشور را دارد و ظرفیت سرمایه‌گذاری در آن پنج‌‌‌‌‌هزار‌ میلیارد‌تومان اعلام ‌شده‌است. بندر خشک آپرین می‌تواند با ایفای نقش کلیدی در حمل‌ونقل ترکیبی، تراکم ‌بار در بنادر دریایی کشور را کاهش دهد و به ارتقای حمل‌ونقل ریلی کمک کند.

حرکت لاک‌پشتی در مسیر توسعه بنادر خشک

بندر خشک آپرین، در ۲۰‌کیلومتری جنوب‌‌‌‌‌غربی تهران (اسلامشهر) در منطقه‌ای به وسعت ۷۰۰ هکتار قرار دارد و یک شاهراه ارتباطی برای استان‌های همجوار است که در حال‌حاضر ظرفیت پذیرش ۳۰ قطار، ۱۸خط و یک‌‌‌‌‌هزار واگن در روز را دارد. بندر خشک آپرین، محل تقاطع خطوط ریلی شمالی-جنوبی و شرقی-غربی است و همچنین نزدیکی این بندر خشک به فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی‌‌(ره) و منطقه ویژه اقتصادی این شهر فرودگاهی از مزیت‌های دیگر این بندر خشک است.

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، همزمان با افتتاح فاز‌تکمیلی و استقرار پایانه بندر خشک ریلی تهران، آپرین، یک قطار باری چینی از شهر «ایوو» چین به بندر وارد شد که از آن به‌عنوان نماد آغاز عملیات اجرایی در آپرین یاد می‌شود.

 این اقدام به‌عنوان نمادی برای اجرای فعالیت‌های بین‌المللی در منطقه است که قرار است در فاز‌دوم این پروژه ملی به مرحله اجرا برسد؛ پروژه‌ای دو مرحله‌‌‌‌‌ای با مجموع سرمایه‌گذاری 40‌میلیون دلاری که فاز‌فعلی آن در زمینی به مساحت ۲۲هکتار راه‌اندازی شده و امکاناتی نظیر انبار خشک، سردخانه، محوطه کانتینری و سه خط ریلی فعال شده‌است. تکمیل فاز‌دوم نیز در افق پنج‌‌‌‌‌سال آینده برنامه‌‌‌‌‌ریزی شده و در راستای تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی اجرا خواهدشد.

بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد استفاده از ظرفیت‌های هاب لجستیک این بندر به کندی پیش‌می‌رود و در صورتی‌که امکان ورود قطارهای کانتینری دیگر کشورها به آن وجود دارد، اما از سال‌گذشته تاکنون تنها دو قطار به این بندر منتقل شده‌اند؛ 31‌تیر ماه سال‌گذشته نخستین قطار کانتینری دو سر ‌بار ایران- چین وارد کشور شد و بعد از یک سال، در چند روز اخیر دومین قطار کانتینری که حامل محموله پنل‌‌‌‌‌های خورشیدی بود، وارد آپرین شد؛ این در حالی است که زیرساخت‌های این بندر، پاسخگوی ورود روزانه یک قطار از کشور چین است. بنابر اعلام دست‌اندرکاران اجرایی بندر آپرین، تمرکز این بندر بر تقویت ارتباطات ریلی با شرق آسیا، به‌ویژه چین است و البته که حلقه اتصال چین از طریق ایران به اروپا خواهد بود و از همین‌رو در هفته گذشته نخستین کریدور ریلی چین- ایران- اروپا نیز در این بندر رسما آغاز به‌کار کرد.

مزیت تجاری «آپرین»

عملیات احداث بندر خشک آپرین در سال‌1399 و در زمینی به مساحت یکهزار هکتار با انعقاد تفاهم‌نامه‌‌‌‌‌ای بین گمرک و راه‌آهن آغاز شد که 700 هکتار آن قابل‌واگذاری بوده‌است. هرچند گفته می‌شود اولین طرح سرمایه‌گذاری در آپرین مربوط به سال‌1354 است، اما تملک اراضی آن از سال‌1364 آغاز شد و شکل‌گیری این بندر بعد از پایان جنگ تحمیلی به‌طور جدی مطرح شد. یک فاز‌از این بندر در نهایت در سال‌1401 راه‌اندازی شد و اکنون با افتتاح فاز‌تکمیلی، ظرفیت این بندر برای توسعه فعالیت تقویت شده‌است.

بنابر اعلام استاندار تهران، قرار است بخشی از فعالیت‌های بندرعباس به آپرین منتقل شود و این اقدام، تجار تهرانی را به الزام تردد به جنوب کشور برای ترخیص‌کالا بی‌‌‌‌‌نیاز خواهد کرد.

در حال‌حاضر بندر خشک آپرین تنها بندر خشک به بهره‌‌‌‌‌برداری رسیده در ایران است، اما در کشور ظرفیت‌های متعددی برای احداث بنادر خشک وجود دارد که برخی از آنها شناسایی شده‌است؛ از جمله بندر خشک پیشگامان(مهریز)، بندر خشک سلفچگان، بندر خشک اصفهان، بندر خشک ایرانشهر، بندر خشک قزوین و بندر خشک فرودگاه امام‌خمینی(ره)‌. همچنین ظرفیت احداث بنادر خشک در استان‌های فارس، لرستان، خراسان‌رضوی، یزد، کرمان، شیراز، کرمانشاه و... وجود دارد.

شهرهایی از قبیل سیرجان، سگزی، بافق، اینچه‌برون، خشکبیجار، لارستان، اصلاندوز، اندیمشک، پارس‌‌‌‌‌آباد، مراغه، مشکات، مغان و رباط کریم نیز به‌عنوان واجدان شرایط احداث بندر خشک در مطالعات شناسایی شده‌اند.

چرا بندر خشک؟

ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز خود، مسیر اتصال آسیای‌مرکزی، قفقاز و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به اروپا است و بنادر خشک می‌توانند به‌عنوان مراکز پردازش و جابه‌‌‌‌‌جایی‌بار ترانزیتی، ضمن ایفای نقش در کاهش هزینه حمل‌ونقل به بنادر دریایی، از این بنادر همچون بندرعباس، چابهار یا امام‌خمینی‌‌(ره) به‌نوعی پشتیبانی کنند و باتوجه به تلاش ایران در سال‌های اخیر برای توسعه کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب، بنادر خشک نقشی حیاتی در بهره‌‌‌‌‌برداری از ظرفیت‌های کریدوری ایفا خواهندکرد.

بنادر، دروازه‌های اصلی ورود و خروج کالا به کشورها حساب می‌شوند و بنادر خشک مکان‌هایی هستند که خدمات لازم در جهت انجام امور مربوط به حمل‌ونقل کالاها در آنها انجام می‌شود؛ در واقع هر نوع حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی می‌تواند از محل بنادر خشک برقرارشده و از طریق شیوه‌‌‌‌‌های مختلف حمل، به بنادر آبی و دریا متصل شود.

امکان ذخیره(انبار) موقت یا دائمی محموله‌های و کالاها و نیز ارائه خدمات گمرکی و ارزش‌افزوده در این نوع بندر وجود دارد و از این‌رو بندر خشک، نقش موثری در توسعه تجاری کشورها داشته و از اهمیت بالای بین‌المللی برخوردار است، به‌عبارتی می‌توان بندر خشک را مکانی امن برای کنترل، انبارداری، بازرسی و گمرک در تجارت بین‌الملل دانست.

ارزش بازار بنادر خشک جهان

بنادر خشک، پایانه‌‌‌‌‌های داخلی ترکیبی کالا هستند که غالبا دارای ارتباط مستقیم و برنامه‌‌‌‌‌ ریلی با یک یا چند بندر ساحلی هستند و عموما توسط راه‌آهن به بندر دریایی متصل می‌شوند.

این بنادر مرکزی برای انتقال کالاها به مقاصد داخلی کشور هستند و انتقال کالا بین کشتی‌‌‌‌‌ها و شبکه‌‌‌‌‌های بزرگ حمل‌ونقل داخلی را تسهیل خواهند کرد. بنادر خشک با کاهش‌بار تردد در جاده‌‌‌‌‌ها، مسیرهای جاده‌ای را خلوت و امن‌‌‌‌‌تر خواهند کرد. برای مثال در بندر گوتنبرگ سوئد روزانه 70‌قطار به این بندر سرویس می‌دهند که همین امر منجر به خالی‌شدن تردد 2400‌کامیون از جاده‌‌‌‌‌ها شده‌است.

در بندر خشک ویرجینیای‌آمریکا نیز 25‌درصد حمل نقل به این بندر از طریق قطارهای کانتینری دوطبقه منجر به کاهش تردد 2‌هزار کامیون در جاده‌‌‌‌‌ها شده‌است. کاهش زمان انتظار رانندگان کامیون‌‌‌‌‌ها در بنادر، مزیت دیگر بنادر خشک است.

براساس پژوهشی که درباره بندر گوتنبرگ سوئد انجام شده‌است، این بندر خشک زمان انتظار رانندگان را به 30 دقیقه کاهش داده که یک زمان انتظار ایده‌آل است؛ به‌گونه‌ای که رانندگان دیگر به دلیل انتظارهای طولانی مجبور به ترک وسیله نقلیه خود نیستند.

برای این بنادر اهمیت و کارآیی‌‌‌‌‌ فراوانی ذکر شده‌است؛ از جمله رفع مشکل فضای ذخیره‌سازی و گمرکی که در بنادر مجاور دریا محدود است، سرعت‌بخشیدن به جابه‌جایی محموله بین کشتی‌‌‌‌‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل داخلی جهت توزیع کالا، ظرفیت بالا در توزیع مقرون‌به‌صرفه بین بنادر دریایی و راه‌آهن، کاهش قابل‌توجه در آلودگی ناشی از حمل‌ونقل کالا؛ به این‌ترتیب که از وقتی که از بنادر خشک به‌طور جدی و منظم در زنجیره تامین استفاده می‌شود، انتشار دی‌‌‌‌‌اکسید‌کربن تا 25‌درصد کمتر از حد معمول خواهدشد.

بازار جهانی بنادر خشک در سال‌۲۰۲۴ تقریبا یک‌میلیارد دلار آمریکا ارزش‌گذاری شد و پیش‌بینی می‌شود تا سال‌۲۰۳۳ به 1.5‌میلیارد دلار آمریکا برسد. همچنین پیش‌بینی می‌شود این رقم با نرخ رشد مرکب سالانه(CAGR) از سال‌۲۰۲۵ تا ۲۰۳۳ حدود 4.5‌درصد رشد داشته‌باشد.

نقشه توسعه در خاورمیانه

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، اهمیت بنادر خشک به‌ویژه در خاورمیانه که سرزمین‌‌‌‌‌‎های داخلی وسیعی دارد و بسیاری از شهرهای آن در مناطق دور از ساحل ایجاد شده‌است، بسیار مهم است.

بر اساس یک مطالعه که در خاورمیانه انجام شده‌است، چشم‌‌‌‌‌انداز حمل‌ونقل در این منطقه تحت‌سلطه شبکه‌‌‌‌‌های گسترده جاده‌ای است و خدمات‌‌‌‌‌رسانی به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای طراحی شده‌است که به‌شدت به وسایل نقلیه شخصی وابسته هستند. بنادر خشک اماکنی هستند که وابستگی به حمل‌ونقل جاده‌ای را با توسعه خطوط ریلی کم خواهند کرد.

امارات‌متحده اخیرا سرمایه‌گذاری گسترده‌ای جهت توسعه سیستم ریلی در سراسر این کشور انجام داده‌است. عربستان‌سعودی نیز در این مسیر پیشرفت قابل‌توجهی داشته و برای توسعه زیرساخت‌های ریلی و قطارهای جدید سرمایه‌گذاری کرده‌است.

 به‌عنوان بخشی از سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با چشم‌‌‌‌‌انداز 2030، این کشور قصد دارد بنادر دریای سرخ و خلیج‌فارس و همچنین یک سیستم ریلی 8‌هزار ‌کیلومتری در سراسر آن کشور را با هدف حمل 50‌میلیون تن ‌بار در سال ‌به‌هم متصل کند.

با گسترش شبکه ریلی منطقه‌ای، نیاز و فرصت فزاینده‌ای برای توسعه بنادر خشک در مکان‌های کلیدی که معمولا نزدیک به مراکز صنعتی پیشرو یا مناطق لجستیک که «خدمات لجستیک در آخرین کیلومتر» را ارائه می‌دهند، وجود دارد.

 با توجه به اینکه بسیاری از مراکز کلیدی در خاورمیانه به دور از خطوط ساحلی یا آبراه‌‌‌‌‌های قابل‌کشتیرانی واقع شده‌اند، توسعه بنادر خشک امکان حمل‌ونقل کارآمد حجم زیادی از کالاها را در مسافت‌‌‌‌‌های طولانی فراهم می‌کند که پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نیاز آن ایجاد پیوندهای ریلی باری است و در این‌صورت امکان توسعه اقتصادی و پایدار بنادر خشک فراهم خواهدشد.