بابک زنجانی؛ مفسد اقتصادی دیروز، قهرمان اقتصادی امروز؟

خبر انتشار سرمایه‌گذاری یک شرکت منسوب به بابک زنجانی در صنعت حمل‌ونقل ریلی در کشور، واکنش‌های گسترده‌ای به دنبال داشته است. فردی که زمانی تصویرش روی جلد نشریات دیده می‌شد و از سوی مسئولان مورد تجلیل قرار می‌گرفت، به مرور از جایگاه خود سقوط کرد. جالب اینکه او از یک تاجر و دور زننده تحریم‌ها به "کاسب تحریم" تغییر نام داد و در نهایت روانه زندان شد.

زنجانی که ابتدا به اعدام محکوم شده بود، بعدها حکم او به ۲۰ سال حبس تخفیف یافت. اما پرسش مهم اینجاست: کدام چهره از زنجانی باید مورد پذیرش قرار گیرد؟

چهره اول: نمایی از یک منجی

در روایت نخست، زنجانی تصویری منحصر به فرد از خود ارائه می‌دهد: یک جوان بور و موفق که مسیر زندگی‌اش با کلیشه‌ها تفاوت دارد. برخلاف بسیاری از کارآفرینان که از فقر و سختی به موفقیت رسیده‌اند، ماجرای او متفاوت است.

زنجانی اذعان دارد که کودکی وی در حوالی میدان راه‌آهن تهران گذشته و پدرش، بنیان‌گذار شرکت "تی.بی.تی" و فردی وابسته به راه‌آهن بوده است. او در دوران هنرسازی، پس از آموزش رشته برق، در بازار برای کسب درآمد مشغول فعالیت بود و به سرعت وارد عرصه سودآوری شد. سپس در دهه ۶۰ فعالیت خود را به حوزه طلا و سکه کشاند و حتی توانست مغازه‌ای به ارزش میلیون‌ها تومان خریداری کند که بعدها موجب رشد او شد.

ماجراهای زندگی او از این روایت، با سربازی آغاز می‌شود؛ جایی که توسط هاشمی رفسنجانی برای همکاری با ریاست‌جمهوری انتخاب شد و بعدها به رانندگی محسن نوربخش، رئیس وقت بانک مرکزی منصوب می‌گردد. از طریق مسئولیت‌های سپرده‌شده از سوی نوربخش، او وارد عرصه ارز و تجارت شد. فعالیت زنجانی در بخش توزیع دلار و مدیریت بازار به گفته خودش، به تشکیل شرکت‌های متعدد و ۶۴ مؤسسه در امارات و مالزی ختم گردید که توانست تحریم‌ها را دور بزند و بانک‌های ایرانی را یاری دهد.

او بعدها به بازار نفت ایران وارد شد و به دلیل این فعالیت‌ها در لیست تحریم‌ های اتحادیه اروپا و وزارت دارایی آمریکا قرار گرفت.

داستان زنجانی؛ از ضدقهرمان به قهرمان

در روایت ادعایی زنجانی از خود، تصویری را ارائه می‌دهد که فردی موفق پس از شکست و دوباره‌سازی زندگی، به نقطه اوج دیگری دست یافته است. این بار بیشتر از قبل تلاش کرده تا خودش را به عنوان چهره‌ای تأثیرگذار در حمل‌ونقل کشور جلوه دهد.

او در ماه‌های اخیر با طرح‌هایی نظیر سرمایه‌گذاری در صنعت هوایی کشور، ناوگان کشنده‌ها، تاکسی‌های برقی و خطوط ریلی خبرساز شد. نقطه عطف اما تفاهم‌نامه سنگین ۶۴ هزار میلیارد تومانی با راه‌آهن کشور بود.

در حساب کاربری منتسب به زنجانی، هشتگ‌هایی نظیر «سال سرمایه‌گذاری» و وعده حمایت اقتصادی به چشم می‌خورد.

<

چهره دوم: تصویری از یک ضدقهرمان

آیا واقعاً کسی بابک زنجانی را نمی‌شناخت؟

اما روایت دیگری از بابک زنجانی مطرح است، که کاملاً با داستانی که خود او از سرگذشتش تعریف می‌کند، در تضاد است. این روایات، درآمدهای نجومی و میلیاردر شدن او را به ارتباطات رانت‌گونه در دوران احمدی‌نژاد مرتبط می‌دانند.

چندین مسئول وقت بانک مرکزی، ادعای زنجانی درباره فعالیتش در بانک مرکزی را رد کرده‌اند. مهرماه سال ۹۲ نیز گزارش‌های متعددی این موضوع که زنجانی راننده رئیس وقت بانک مرکزی بوده را کم‌اعتبار شمردند. این روایت بر کم‌اهمیت و بی‌پایه بودن ادعای او تأکید دارد.

مسیر زنجانی از اعدام تا تخفیف مجازات

بر اساس این روایت، زنجانی از رانت‌های نفتی بهره برده و در نهایت به جرم‌های متعدد مالی و فساد اقتصادی دستگیر شد. او متهم به افساد فی‌الارض، جعل اسناد، پولشویی کلان، کلاهبرداری گسترده و موارد متعدد دیگر بود و به اعدام محکوم شد؛ اما بعداً حکم اعدام او به ۲۰ سال حبس تخفیف یافت.

در اواخر سال ۱۴۰۲، اعلام شناسایی اموال او در خارج از کشور و بازگشت آن‌ها به خزانه ایران، فرصتی جدید برای کاهش محکومیت او فراهم کرد.

شایعات آزادی زنجانی؛ ماجرا چیست؟

هرچند اخباری مبنی بر فعالیت آزادانه او در فضای مجازی منتشر شده، قوه قضاییه تأکید دارد که او نه آزاد شده و نه در مرخصی به سر می‌برد. با این حال، فعالیت‌های اقتصادی مشکوک او و حساب‌های منتسب به وی سؤالات فراوانی را ایجاد کرده است.

اگر او در زندان است، چگونه چنین طرح‌های عظیم اقتصادی را هدایت می‌کند؟

<

کامبیز نوروزی: زنجانی با بخش اقتصاد پنهان ایران در ارتباط بوده

کامبیز نوروزی، حقوقدان، طی مصاحبه‌ای اظهار کرد که زنجانی بدون محدودیت حقوقی، توانسته قراردادهای فوق سنگین را زیر نظر خود داشته باشد. این موضوع از ارتباط زنجانی با اقتصاد پنهان ایران حکایت دارد.

نوروزی مسئله را به دو بخش تقسیم کرد: آیا اعتبار اقتصادی شرکت‌های زنجانی صحت دارد؟ و دوم اینکه چرا او بدهی‌های خود را از محل اموال شرکت‌ها نمی‌پردازد؟

<

مدیرعامل شرکت دات وان؛ زنجانی فقط پشتیبان است

مهدی ابراهیمی مدیرعامل آوان‌ریل، یکی از شرکت‌های زیرمجموعه دات‌وان، مدعیست که زنجانی فقط نقش حامی را در پروژه‌ها دارد و اشاره‌ای به مسائل پیرامون پرونده او نکرد. ضمن اینکه تأکید کرد که سرمایه‌گذاری‌ها فقط از طریق منبع خارجی انجام شده است.

<

آیا توسعه زیرساخت فقط با بابک زنجانی ممکن است؟

پس از تفاهم‌نامه‌ای سنگین میان وزارت راه و شرکت منتسب به زنجانی، سؤالات زیادی پیرامون شفافیت این فرآیند مطرح شد. آیا امکان همکاری با سایر شرکت‌های داخلی وجود نداشت؟ بر اساس چه معیارهایی این قرارداد منعقد شده است؟

کدام روایت را باور کنیم؟ قهرمان یا ضدقهرمان؟

در نهایت، سوال بزرگ این است که آیا باید بابک زنجانی را یک قهرمان اقتصادی بدانیم که توانسته اقتصاد را تکان دهد یا یک مفسد اقتصادی؟ ابهامات بسیاری پیرامون این پرونده وجود دارد که مسئولان باید پاسخگوی آن باشند.