سرمایه‌گذاری ۱۰۰۰ میلیارد دلاری آمریکا در ایران؛ واقعیت یا رؤیای خوش‌بینانه؟

اما آیا این ادعاها واقعیت دارد یا صرفاً موج‌سواری رسانه‌ای در بحبوحه تحولات دیپلماتیک است؟

از توییت تا تیتر: منشأ شایعه کجاست؟

انتشار شایعه از پستی در شبکه اجتماعی «X» آغاز شد که مدعی بود:

«رویترز: رهبر جمهوری اسلامی با شرط سرمایه‌گذاری ۱۰۰۰ میلیارد دلاری آمریکا موافقت کرد.»

در پست دیگری گفته شده بود:

«علی ماجدی، سفیر سابق، در کلاب‌هاوس اعلام کرده که آمریکا برای این میزان سرمایه‌گذاری وارد ایران می‌شود.»

بررسی‌ها نشان می‌دهد که خبرگزاری رویترز هیچ گزارشی در این خصوص منتشر نکرده است. آخرین گزارش این رسانه در تاریخ ۱۹ فروردین ۱۴۰۴ صرفاً به «هدف لغو بخشی از تحریم‌ها در مذاکرات عمان» اشاره کرده است، بدون آن‌که سخنی از سرمایه‌گذاری به میان آید. همچنین بی‌بی‌سی فارسی نیز تنها به گفت‌وگوهای غیرمستقیم اشاره کرده و هیچ عددی در گزارش خود ذکر نکرده است.

ایلان ماسک، ایروانی و یک دیدار خیالی؟

همزمان با این شایعه، پستی دیگر به نقل از ایلان ماسک مدعی شد که وی در دیداری با مقامات ایرانی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در ایران شده است. اما بررسی منابع رسمی از جمله حساب‌های شخصی ماسک و رسانه‌های معتبر آمریکایی مانند «نیوزویک»، نشان می‌دهد که تنها خبر مرتبط با ماسک در آن بازه زمانی، حضور او در یک شام کاری با اعضای جمهوری‌خواه کنگره (NRCC) بوده که محور آن صرفاً مسائل تعرفه‌ای بوده، نه ایران.

تجربه برجام؛ واقعیت‌ها در مقابل خیال‌پردازی‌ها

تجربه پس از توافق برجام (۲۳ تیر ۱۳۹۴) نمونه‌ روشنی از چالش‌های جذب سرمایه خارجی در ایران است. پس از امضای توافق، شرکت فرانسوی توتال قراردادی ۴.۸ میلیارد دلاری برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی امضا کرد؛ اما تنها سه سال بعد، با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، این قرارداد نیمه‌کاره رها شد.

از ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۳، ایران تنها ۳.۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرد؛ در حالی که پیش‌بینی‌ها رقمی نزدیک به ۵۰ میلیارد دلار در سال را هدف‌گذاری کرده بودند. این اختلاف فاحش، عمق موانع سیاسی، حقوقی و بانکی موجود را نشان می‌دهد.

خاطره تلخ کرونا؛ تحریم‌ها حتی انسان‌دوستی را متوقف کردند

نمونه بارز دیگر از محدودیت‌های بین‌المللی، به دوران کرونا بازمی‌گردد. در سال ۱۳۹۹، ایران به‌دلیل تحریم‌های بانکی نتوانست مبلغ ۵۲ میلیون دلار برای خرید واکسن از سازوکار کوواکس پرداخت کند. حتی با صدور مجوز خزانه‌داری آمریکا، ترس بانک‌های خارجی باعث شد انتقال وجه به تعویق بیفتد.

این رویدادها نشان می‌دهند که حتی در موارد انسانی و بهداشتی نیز، سرمایه‌گذاری یا مبادله مالی با ایران چالش‌برانگیز است؛ چه برسد به رقم ادعایی ۱۰۰۰ میلیارد دلار.

سرمایه‌گذاری هزار میلیارد دلاری؛ عددی خیالی با موانع واقعی

• این رقم معادل ۴ برابر تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۳ (حدود ۲۵۰ میلیارد دلار) است.

• کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان در سال ۲۰۲۴ برابر با ۱.۵ تریلیون دلار بوده و اختصاص دو سوم آن به ایران، با وجود تحریم‌ها و ریسک‌های متعدد، غیرمنطقی است.

• از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۳، چین تنها ۵.۶ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده است؛ کشوری که از متحدان نزدیک ایران محسوب می‌شود.

• موانع ساختاری برای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران

۱. تحریم‌های ثانویه آمریکا: شرکت‌ها از ترس جریمه‌های OFAC حاضر به ورود به بازار ایران نیستند.
۲. نبود زیرساخت بانکی و محرومیت از سوئیفت: ایران همچنان در لیست سیاه FATF قرار دارد.
۳. بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی: تورم بالا، افت شدید ارزش پول ملی، و احتمال اعتراضات داخلی، فضای پرریسکی برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی ایجاد کرده است.
۴. مخالفت‌های داخلی: بخشی از ساختار حکومتی به دلایل ایدئولوژیک و سیاسی با حضور سرمایه‌گذاران آمریکایی مخالف است.

نتیجه‌گیری: رؤیای دل‌نشین اما بی‌پایه

شایعه سرمایه‌گذاری ۱۰۰۰ میلیارد دلاری آمریکا در ایران، اگرچه در ظاهر امیدبخش و جذاب است، اما واقعیت‌های اقتصادی، حقوقی و سیاسی ایران، چنین امکانی را عملاً غیرممکن می‌سازد. هیچ منبع رسمی این ادعاها را تأیید نکرده و بررسی تاریخچه روابط ایران با سرمایه‌گذاران خارجی نیز این ادعا را غیرواقع‌بینانه جلوه می‌دهد.

در شرایط فعلی، تمرکز مذاکرات عمان بر لغو بخشی از تحریم‌هاست، نه بر سر سرمایه‌گذاری‌های کلان.