چرا دوباره یک تجربه شکست خورده در ایران تکرار می‌شود؟

در شهریور سال ۱۳۹۷، همزمان با افزایش فشارهای حداکثری دولت ترامپ، شاهد تشدید نوسانات ارزی در بازار ایران بودیم. این نوسانات باعث شد نرخ ارز به‌طور مداوم افزایش یابد و حتی استیضاح وزیر اقتصاد وقت نیز نتوانست روند صعودی بازار را متوقف کند.

استیضاح دوباره در شرایط مشابه

در ۱۲ اسفند ۱۴۰۳، این تجربه دوباره تکرار شد. این بار، عبدالناصر همتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، از سوی مجلس مورد استیضاح قرار گرفت. نمایندگان، مدیریت ضعیف در کنترل بازار ارز و افت ارزش پول ملی را از جمله دلایل این استیضاح دانستند.

اما بررسی شرایط نشان می‌دهد که در کمتر از ۶ ماه نمی‌توان انتظار رفع مشکلات ساختاری اقتصاد کشور را داشت. مشابه این اتفاق در سال ۱۳۹۷ نیز رخ داد، زمانی که مسعود کرباسیان پس از یک سال از سمت خود برکنار شد. اما این تغییر نیز کمکی به بهبود شرایط اقتصادی نکرد.

درس‌های گذشته، چراغ راه آینده

تجربه نشان داده است که مشکلات کلان اقتصادی ایران با تغییر وزیران حل نمی‌شود. استیضاح‌های پیشین نیز نتوانستند تورم را کنترل کنند یا قیمت ارز را به دوران پیشین بازگردانند. این موضوع به خوبی اثبات می‌کند که مسائل اقتصادی ایران ریشه‌های عمیق‌تری دارند.

ریشه مشکلات اقتصادی

بررسی ساختار اقتصادی کشور حاکی از آن است که عوامل متعددی در ایجاد مشکلات فعلی نقش دارند. از جمله این عوامل عبارت‌اند از:

اتکای بیش از حد به درآمدهای نفتی، اقتصاد کشور را آسیب‌پذیر کرده است.افزایش نقدینگی بدون پشتوانه اقتصادی، یکی از دلایل اصلی تورم بالا است.عدم بازگشت ارزهای صادراتی و خروج سرمایه از کشور به مشکلات ارزی شدت بخشیده است.عملکرد ضعیف نظام بانکی به بدهی‌های معوق و مشکلات مالی دامن زده است.عدم تناسب بین درآمدها و هزینه‌های دولت، باعث افزایش بدهی‌های عمومی شده است.قاچاق، اقتصاد کشور را از منابع مالی ارزشمند محروم کرده است. مشکل توضیحات

وابستگی به نفت

رشد نقدینگی

فرار سرمایه

ناترازی بانک‌ها

کسری بودجه

قاچاق کالا و ارز

پیامدهای اقتصادی در سال‌های اخیر

طی هفت سال گذشته، رشد اقتصادی ایران ناچیز و گاه منفی بوده است. همه‌گیری کرونا نیز مزید بر علت شد و چالش‌های اقتصادی را تشدید کرد. این شرایط موجب شده است که:

مصرف خانوارها کاهش یابد.

حدود ۱۰ میلیون نفر به جمعیت فقیر کشور اضافه شوند.

تورم و نرخ ارز به‌طور افسارگسیخته افزایش یابند.

نتیجه‌گیری

بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که استیضاح‌های هیجانی و تغییرات مکرر در تیم اقتصادی دولت، کمکی به رفع مشکلات ساختاری اقتصاد ایران نمی‌کنند. برای اصلاح این شرایط، نیازمند سیاست‌گذاری‌های بلندمدت و اصلاحات بنیادی هستیم.

همچنان که در جلسه استیضاح اخیر نیز اشاره شد، اقتصاد ایران زخم‌خورده از معضلاتی همچون قاچاق، رانت‌خواری و ناترازی است. رفع این مشکلات، به زمان و برنامه‌ریزی دقیق نیاز دارد و انتظار معجزه در کوتاه‌مدت ممکن نیست.