پس انداز در ایران/ چگونه ایرانیان پول خود را مدیریت می‌کنند؟

سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان به دلیل بازدهی بالا و امنیت نسبی برای خانوارها جذاب بوده است، اما تمرکز بیش از حد بر این بخش باعث کاهش سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌های اقتصادی شده است.

براساس این گزارش، دولت نیز ۲۹درصد از پس‌انداز خود را صرف خرید دارایی‌های فیزیکی و ۷۱درصد را در بخش مالی هزینه می‌کند. به گفته اقتصاددانان، بخش واقعی و بخش مالی دو بال اقتصاد کشور هستند که با سازوکارهای مشخص به تعامل با یکدیگر می‌پردازند. اهمیت تعاملات این دو بخش را می‌توان از بحران‌های گذشته دریافت. بحران مالی سال ۲۰۰۸ ابتدا از بخش مالی شروع شد، اما با سرایت به بخش واقعی، گستردگی و پیچیدگی بیشتری یافت. همچنین همه‌گیری ویروس کووید در سال ۲۰۲۰ نشان‌دهنده بحران بخش واقعی به بخش مالی است.

تفاوت بخش واقعی اقتصاد و بخش مالی

بخش واقعی اقتصاد به تولید و مصرف کالاها و خدمات می‌پردازد. این بخش شامل فعالیت‌های تولیدی و مصرفی است که مستقیماً به تولید کالاهایی مانند کشاورزی، تولیدات صنعتی و خدماتی مانندبهداشت و درمان منجر می‌شود. فعالیت‌های اقتصادی در بخش واقعی اساس ایجاد ارزش افزوده و افزایش درآمد ملی هستند.

در مقابل، بخش مالی از ابزارهای مالی مانند وام‌ها، اوراق بهادار و سهام برای تسهیل مبادلات مالی و پولی استفاده می‌کند و نقش مهمی در تأمین مالی بخش واقعی دارد. این دو بخش با یکدیگر تعامل دارند و هرگونه اختلال در یکی از آنها می‌تواند به بحران‌های اقتصادی منجر شود.

اقتصاد ایران؛ سرمایه‌بر یا کاربر؟

اقتصاد ایران بیش از نیمی از سهم تولید خود را به سود سرمایه اختصاص داده است، که این موضوع نشان‌دهنده ماهیت سرمایه‌بر بودن این اقتصاد است. بااین‌حال، برخی فعالیت‌های اقتصادی مانند ساختمان، نقش مهمی در اشتغال‌زایی و حمایت از نیروی کار دارند. نتیجه‌گیری نشان می‌دهد تقویت بخش‌های صنعتی کوچک و ارائه آموزش و تسهیلات مالی برای آنها می‌تواند تأثیرات مثبتی بر اقتصاد داشته باشد.

نسبت پس‌انداز به درآمد خانوارها

در میان خانوارهای روستایی، نسبت پس‌انداز به درآمد در دهک اول حدود 70 درصد بوده و این نسبت در دهک دهم به 30 درصد کاهش می‌یابد. اما برای خانوارهای شهری، این نسبت از 5 درصد برای دهک اول شروع و به 20 درصد برای دهک دهم می‌رسد. این آمار نشان‌دهنده کمبود پس‌انداز در خانوارهای شهری است، که بیشتر درآمد قابل‌تصرف خود را صرف مصارف می‌کنند.

سبد سرمایه‌گذاری نهادهای جامعه

پس‌انداز نهادهای جامعه به دو صورت سرمایه‌گذاری فیزیکی و غیرفیزیکی انجام می‌شود. خانوارها حدود 48 درصد از پس‌انداز خود را در بخش غیرفیزیکی مانند سهام و اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین دولت 71 درصد از سرمایه‌گذاری خود را به دارایی‌های مالی اختصاص داده است.

نوع فعالیت درصد سهم نوع سرمایه‌گذاری

ساختمان	43%	فیزیکی
حمل‌و‌نقل	26%	فیزیکی
سهام و دارایی‌های مشابه	50%	غیرفیزیکی
پول نقد و سپرده‌ها	42%	غیرفیزیکی

سرمایه‌گذاری برای تولید

گرایش زیاد سرمایه‌گذاران به دارایی‌های مالی مانند سهام و اوراق بدهی، معمولا جایگزین سرمایه‌گذاری مستقیم در بخش تولیدی و فیزیکی می‌شود. استفاده مناسب از منابع مالی در راستای تولید می‌تواند ظرفیت‌های اقتصادی کشور را تقویت کند. با‌این‌حال اگر این سرمایه‌گذاری‌ها به سمت فعالیت‌های غیرمولد هدایت شود، احتمال ایجاد سفته‌بازی و کاهش کارایی اقتصاد وجود خواهد داشت.