راز درآمد هنگفت ایران از اخراج مهاجران افغانستانی!
اقتصاد 100- ادعای مسئولان درباره رایگان بودن اخراج مهاجران افغانستانی از ایران با واقعیت‌های میدانی همخوانی ندارد؛ اتباع اخراجی مجبور به پرداخت هزینه‌های سنگین حمل‌ونقل شده‌اند که این فرآیند را به یک منبع درآمد برای برخی تبدیل کرده است.
در ماه‌های اخیر، موجی از اخراج مهاجران افغانستانی از ایران آغاز شده است؛ موجی که همراه با رشد تبلیغات رسانه‌ای، تهدیدات مقامات و تحرکات نهادهای انتظامی، به یکی از پرتنش‌ترین موضوعات اجتماعی کشور تبدیل شده است.
چندی پیش «محمدمهدی جوانمرد قصاب»، مشاور اقتصادی نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان، طی میزگردی در شبکه خبر ادعا کرد که اتباع غیرمجاز برای خروج از ایران، خود را به پلیس معرفی کرده و بدون هیچ هزینه‌ای به کشورشان بازگردانده می‌شوند.
اما بررسی‌ها و گزارش‌های میدانی نشان می‌دهند که روند اخراج مهاجران نه‌تنها بدون هزینه نیست، بلکه تبدیل به یک صنعت پردرآمد برای برخی نهادها و افراد شده است.
روایت مهاجران از هزینه‌های سنگین
«علی نظری»، یکی از اتباع افغانستانی، در ایام نوروز تصمیم به بازگشت داوطلبانه گرفته و هزینه‌های سنگین این روند را چنین شرح می‌دهد: در تعطیلات نوروزی برای بازگشت به اردوگاه امام رضا در سه‌راه افسریه تهران مراجعه کردیم و برای ثبت‌نام، نفری ۲۰۰ هزار تومان از ما دریافت کردند. پس از ثبت اطلاعات، گفتند فردا صبح همین‌جا حاضر شوید.
او ادامه داد: «با یک اتوبوس قدیمی ۴۴ نفره از تهران به مشهد منتقل شدیم؛ برای این مسیر، نفری یک‌میلیون و ۶۰۰ هزار تومان دریافت کردند. مسیر مشهد تا مرز هم ۳۷۰ هزار تومان دیگر هزینه داشت. به‌علاوه، در نزدیکی مرز مبلغ یک‌میلیون تومان نیز تحت عنوان عوارض شهرداری از ما گرفتند. جمعاً هزینه رسیدن به مرز برای هر نفر به ۲ میلیون و ۹۷۰ هزار تومان رسید.»
نظری درباره نحوه پرداخت‌ها اضافه کرد: «پول‌ها باید یا از طریق کارت بانکی پرداخت شود یا به‌صورت تراول چک باشد؛ اسکناس‌های خرد، مثل ده‌هزاری، را قبول نمی‌کنند.»
او همچنین اشاره کرد: «کسانی که داوطلبانه بازمی‌گردند، برخلاف افراد بازداشتی، گوشی تلفن همراه و سیم‌کارت ضبط نمی‌شود.»
یا پرداخت کنید، یا در اردوگاه بمانید!
یکی دیگر از اتباع افغانستانی که نامش مهدی است، داستان مشابهی را بیان می‌کند. وی اظهار داشت که برای انتقال از اردوگاه عسگرآباد تهران تا زاهدان، یک‌میلیون و ۱۰۰ هزار تومان پرداخت کرده است. سپس در زاهدان مبلغ ۷۰۰ هزار تومان دیگر به‌عنوان عوارض شهرداری پرداخت کرده؛ به‌طور کل، هزینه‌ای بالغ بر یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار تومان.
او می‌افزاید: «پس از دستگیری توسط پلیس و انتقال به اردوگاه عسگرآباد برای اخراج، ما را به گروه‌های ۴۰ تا ۵۰ نفره تقسیم کردند. اگر حتی یک نفر از اعضای گروه پول نداشته باشد، بقیه را نیز نگه می‌دارند تا هزینه او توسط دیگر اعضا پرداخت شود. در گروه ما، ۱۳ نفر که ناگهانی دستگیر شده بودند، پولی همراه نداشتند و ما مجبور شدیم در اردوگاه بمانیم تا سایر افراد بتوانند هزینه را از طریق منابع مختلف جور کنند.»
مهدی همچنین به جریمه‌ای دیگر اشاره کرد: «اگر کسی بیش از سه‌بار از کشور اخراج شده باشد، باید چندین میلیون دیگر به‌عنوان جریمه پرداخت کند.»
وی درباره وسایل ضبط‌شده نیز گفت: «سیم‌کارت‌ها توقیف می‌شود، اما گوشی‌های همراه در زمان رسیدن به مرز به ما بازگردانده می‌شود.»
مقایسه هزینه‌ها با نرخ واقعی حمل‌ونقل
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بلیت اتوبوس بین‌شهری از تهران تا مرز تایباد تنها ۴۰۵ هزار تومان و تا زاهدان حدود ۴۸۵ هزار تومان است. این به این معناست که مهاجران تا ۷ برابر هزینه واقعی را پرداخت می‌کنند. علاوه بر این، گزارش‌هایی درباره دریافت مبالغ نقدی اضافی نیز مطرح شده که این هزینه‌ها را حتی بیشتر می‌سازد. این تفاوت فاحش میان نرخ واقعی و مبالغ دریافتی، به‌روشنی نشان‌دهنده وجود یک سازوکار درآمدزایی در پس پرده این جریان است.
پیشینه ماجرا؛ گزارش‌های فساد مالی
این نخستین‌بار نیست که موضوع هزینه‌های اخراج مهاجران خبرساز می‌شود. در آبان ۱۳۹۷، روزنامه آرمان در گزارشی اشاره کرد که اداره امور اتباع استانداری تهران از طریق قراردادی پنهانی با شرکت تعاونی ۱۰ ترمینال جنوب، ۵۵ درصد از بهای کل فروش بلیت‌ها را دریافت کرده و همچنین ۷ هزار تومان نقد از هر مهاجر دریافت می‌کند؛ رفتاری که مغایر با ماده ۶۰۰ قانون مجازات اسلامی است.
تکرار چنین الگوهایی در سال‌های اخیر، نشان‌دهنده تبدیل فرآیند اخراج مهاجران به یک فعالیت اقتصادی پرسود است.
برآورد درآمد میلیاردی
در تاریخ ۱۷ فروردین ۱۴۰۴، سردار سعید منتظرالمهدی، سخنگوی فراجا، اعلام کرد که یک‌میلیون و ۱۲۰ هزار نفر از اتباع غیرمجاز طی سال گذشته از کشور طرد شده‌اند. مطابق اعلامیه وزارت کشور، این عدد به یک‌میلیون و ۱۹۳ هزار و ۹۴۳ نفر رسیده است.
بر اساس میانگین دریافت مبلغ ۲ میلیون و ۳۸۵ هزار تومان از هر مهاجر، تخمین زده می‌شود که دولت در سال گذشته از این فرآیند درآمدی حدود ۲ هزار و ۳۱۶ میلیارد تومان کسب کرده است.
مورد مبلغ دریافتی (تومان)| میانگین هزینه پرداختی توسط مهاجران | ۲,۳۸۵,۰۰۰ |
| واقعی هزینه حمل‌ونقل | ۴۴۵,۰۰۰ |
| دریافتی مازاد از هر مهاجر | ۱,۹۴۰,۰۰۰ |
| میانگین دریافتی شهرداری‌ها | ۸۵۰,۰۰۰ |
بازار سیاه سیم‌کارت‌های مصادره‌شده
یکی دیگر از سوالات مهم درباره فرآیند اخراج، سرنوشت سیم‌کارت‌های توقیف‌شده است. آیا این سیم‌کارت‌ها معدوم می‌شوند؟
برخی گزارش‌های غیررسمی از فروش سیم‌کارت‌های مصادره‌شده به بازار سیاه و استفاده در فعالیت‌های مجرمانه حکایت دارند. این موضوع یکی دیگر از نقاط تاریک این فرآیند است که نیازمند پاسخ‌گویی شفاف از سوی نهادهای مسئول می‌باشد.
جمع‌بندی
نتایج این گزارش نشان می‌دهد که فرآیند اخراج اتباع غیرمجاز، برخلاف ادعای رایگان بودن، به یکی از منابع کلان درآمدی در ایران تبدیل شده است. درآمدی که پشت پرده فعالیت‌های غیرشفاف و سودجویانه قرار دارد و نیازمند شفاف‌سازی و نظارت قانونی است.
