۲۵ میلیون ایرانی رسماً بیچاره شدند

موضوع افزایش فقر در ایران، طی سال‌های گذشته به یکی از دغدغه‌های مهم اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده است. آمارهای مختلف وضعیت نگران‌کننده‌ای از گسترش فقر در کشور ارائه می‌دهند. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، نرخ فقر از سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳ در حدود ۳۰ درصد باقی مانده و این رقم نشان‌دهنده آن است که چیزی حدود ۲۵ تا ۲۶ میلیون نفر ایرانی زیر خط فقر زندگی می‌کنند. البته برخی منابع بین‌المللی معتقدند درصد بیشتری از جمعیت ایران با مشکلات ناشی از فقر مواجهند و تخمین می‌زنند ممکن است ۸۰ درصد مردم کشور درگیر این چالش عظیم اقتصادی باشند.

طبق این گزارش‌ها، نرخ فقر در سال ۱۴۰۲ با افزایشی قابل توجه نسبت به سال‌های قبلی به ۳۰.۱ درصد رسیده است. در پایان سال ۱۴۰۳ نیز سلام ستوده، نماینده مجلس اعلام کرد که بر اساس آمارهای رسمی، حدود ۲۵ میلیون نفر در کشور زیر خط فقر قرار دارند؛ آماری که با توجه به روند کنونی، در حال افزایش است.

افزایش فاصله طبقاتی و شکاف فقر

یکی از جنبه‌های بحرانی وضعیت فعلی، افزایش فاصله درآمدی میان افراد زیر خط فقر با سطح زندگی مناسب است؛ موضوعی که با عنوان "شکاف فقر" شناخته می‌شود. مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده این شاخص در سال ۱۴۰۱ به ۰.۲۸ رسید و روند صعودی آن نشان‌دهنده وخامت بیشتر شرایط اقتصادی برای اقشار کم‌درآمد است.

<

سیستان و بلوچستان؛ پیشتاز در فقر

در ایران، میزان شدت فقر در مناطق مختلف کشور متفاوت است. برای مثال، در استان سیستان و بلوچستان، دو سوم جمعیت فقیر محسوب می‌شوند، در حالی که در تهران این میزان تنها ۱۳ درصد است.

در کلان‌شهر تهران، خط فقر بر اساس گزارش‌ها بالغ بر ۲۰ میلیون تومان در ماه تخمین زده شده است. به عبارت دیگر، افرادی که کمتر از این حد درآمد دارند، زیر خط فقر قرار می‌گیرند. همچنین، افزایش بی‌رویه هزینه‌های مسکن باعث شده فشار اقتصادی بر ساکنان تهران بیشتر شود و بسیاری از آن‌ها در زمره فقرا قرار بگیرند.

بر اساس آمار، هزینه‌های مسکن در تهران حدود ۵۵ درصد درآمد افراد را به خود اختصاص می‌دهد. در استان‌هایی چون البرز و قم نیز افزایش هزینه‌های زندگی و افت قدرت خرید، گسترش فقر را تشدید کرده است.

دلایل اصلی گسترش فقر

تورم بالا و افزایش مداوم قیمت‌ها از عوامل کلیدی بروز بحران اقتصادی و گسترش فقر در کشور هستند. از سال ۱۳۵۱ تاکنون، تنها شش سال ایران بدون تحمل تورم دو رقمی داشته است؛ حال آنکه افزایش درآمدها نتوانسته همگام با نرخ تورم حرکت کند.

رئیس سندیکای کارگران قراردادی اعلام کرده درآمد کارگران در چهار سال گذشته نسبت به نرخ تورم تا ۲۰۰ درصد کاهش یافته است. این شرایط باعث سقوط طبقات متوسط به زیر خط فقر شده و گروه‌های کم‌درآمد را بیشتر متأثر کرده است.

علاوه بر این، بالا بودن آمار بیکاری نیز یکی از دلایل ریشه‌ای بحران اقتصادی محسوب می‌شود. طبق گزارش‌های رسمی، دو میلیون نفر در کشور بیکار هستند که از میان آن‌ها، ۸۰۰ هزار نفر فارغ‌التحصیل دانشگاهی‌اند. رکود اقتصادی و تخریب ساختارهای تولیدی، عوامل دیگری هستند که منجر به فقیر شدن بخش‌های بیشتری از جامعه شده‌اند.

عدم اقدام مؤثر دولت‌ها

رویکرد دولت‌ها در مواجهه با مشکلات اقتصادی کشور عمدتاً محدود به راهکارهای کوتاه‌مدت و واکنشی بوده‌است. این سیاست‌ها به جای حل ریشه‌ای بحران اقتصادی، صرفاً به استفاده از ابزارهای کنترلی محدود‌ شده‌اند. طرح‌های حمایتی کم‌اثر برای دهک‌های پایین جامعه نیز شرایط فقر را بیش از پیش تشدید کرده‌اند.

تفاوت درآمد دهک‌ها؛ شکاف طبقاتی عمیق

تفاوت شدید میان درآمدها در دهک‌های مختلف جامعه از چالش‌های اصلی کشور است. طبق اعلام کارشناسان، درآمد دهک‌های ثروتمند کشور حداقل ۱۳ برابر درآمد دهک‌های پایین است و همین امر مشکلات ناشی از فقر را افزایش داده است.

این شکاف بزرگ موجب شده امکانات عمومی در کشور به نحو ناعادلانه‌ای توزیع شود و در نتیجه نابرابری اجتماعی و اقتصادی گسترش پیدا کند.

پیامدهای اجتماعی ناگوار گسترش فقر

افزایش فقر در کشور تاثیرات نامطلوب متعددی بر جامعه گذاشته است. از طرفی ناامیدی و نارضایتی اجتماعی تشدید شده و از سوی دیگر میزان جرایم و آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد، کودکان کار، خشونت خانگی و طلاق افزایش یافته است. این مشکلات امنیت ملی و اجتماعی کشور را به شدت تحت‌تأثیر قرار داده‌اند.

علاوه بر این، تجمع ثروت در دست اقلیت و بیشتر شدن فقر در عمده جمعیت، نارضایتی‌های اجتماعی و سیاسی را گسترده‌تر کرده است.

<

پیامدهای اقتصادی گسترش فقر

افزایش فقر باعث رکود اقتصادی و تضعیف تولید ملی می‌شود. کاهش درآمد اقشار مختلف موجب افت تقاضا برای کالا و خدمات شده و چرخه اقتصادی کشور به دشواری افتاده است.

زندگی گران و مشکلات فراگیر اقتصادی، اقتصاد ایران را در برابر چالش‌های خارجی و داخلی آسیب‌پذیرتر کرده است. کاهش رشد اقتصادی و عقب‌ماندگی نسبت به سایر کشورها نیز از پیامدهای گسترش فقر در ایران محسوب می‌شود.