چرا خیانت افغانستان به ایران همچنان ادامه دارد؟

تنش میان ایران و افغانستان بر سر منابع آبی مشترک، موضوع تازه‌ای نیست. در سال‌های اخیر، افغانستان با ساخت و بهره‌برداری از سدهایی همچون کمال‌خان بر روی رود هیرمند و بخش‌آباد روی فراه‌رود، جریان طبیعی آب را تحت تأثیر قرار داده و موجب مشکلاتی برای ساکنان سیستان و بلوچستان و ایالت نیمروز افغانستان شده است.

یکی دیگر از منابع آبی مورد اختلاف، رود هریرود است. افغانستان، با احداث سدهایی مانند سد سلما و در حال حاضر سد پاشدان، مسیر ورود آب به ایران را محدود کرده و حتی ممکن است این اقدامات به قطع جریان آب به مشهد منجر شوند.

مقایسه وضعیت منابع آبی با کشورهای همسایه

در بسیاری از کشورهای همسایه‌ قوانین تقسیم منابع آبی رعایت می‌شود. به‌عنوان نمونه، ایران در غرب کشور اجازه جریان بیش از ۳۲ رودخانه به داخل عراق را داده و در مواردی تقسیم ۵۰ درصدی حقابه را اجرا کرده است. همچنین، در حوزه هریرود، ایران و ترکمنستان بر سر تحویل حقابه ترکمنستان از سد دوستی به توافق دست یافته‌اند.

اما بین ایران و افغانستان تاکنون معاهده‌ای مشخص درباره هریرود وجود نداشته است. این در حالی است که مطابق اصول مصوب سازمان ملل، کشورهای دارای رودخانه‌های مرزی مشترک باید حقابه پایین‌دست را رعایت کنند.

بحران آب مشهد و پیامدهای منطقه‌ای

ازآنجاکه بخش مهمی از تأمین آب شرب مشهد به هریرود وابسته است، این موضوع باید محور سیاست‌گذاری‌های کلان افغانستان قرار گیرد. در غیر این صورت، علاوه بر ایران، کشور ترکمنستان نیز در تامین منابع آبی با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.

رودخانه سدهای ساخته شده پیامد‌ها

هیرمند	کمال‌خان	کاهش آب در سیستان و بلوچستان
هریرود	سلما و پاشدان	تهدید تأمین آب مشهد
فراه‌رود	بخش‌آباد	تأثیر بر کشاورزی ایران

ریشه‌های تاریخی تنش‌های آبی بین ایران و افغانستان

اختلافات بر سر منابع آبی میان ایران و افغانستان ریشه‌ای تاریخی دارد. در قرن نوزدهم و زمان معاهده صلح پاریس، حکم شد که هیچ اقدامی نباید بر جریان طبیعی آب هیرمند تأثیر بگذارد. بااین‌حال، تفاسیر متفاوت از این حکم باعث بروز اختلافات جدید شد و افغانستان از رعایت سهم‌بندی‌های توافق‌شده خودداری کرد.

در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، ساخت کانال‌های انحرافی و سدهای بزرگ در افغانستان موجب افزایش تنش‌ها شد. در نهایت، در سال ۱۳۵۱ خورشیدی، با میانجی‌گری ایالات متحده، سهم ایران از آب هیرمند به ۲۶ مترمکعب در ثانیه تعیین شد.

قدرت‌گیری طالبان و شدت گرفتن بحران آبی

با روی کار آمدن طالبان، مسئله منابع آبی هیرمند و هریرود به بحرانی جدید تبدیل شد. طالبان با احداث سدهایی نظیر کمال‌خان، مسیر طبیعی رودخانه‌ها را تغییر داد و این اقدامات بحران آب را در شرق ایران شدیدتر کرد.

پیامدهای زیست‌محیطی در سیستان و هامون

خشک شدن تالاب هامون به دلیل کاهش حقابه هیرمند، پیامدهای ناگواری نظیر افزایش گردوغبار، کاهش زمین‌های زراعی و مهاجرت‌های گسترده را به دنبال داشته است. این تالاب نه‌تنها برای ایران، بلکه برای افغانستان نیز اهمیت زیست‌محیطی کلیدی دارد.

مشکلات زیست‌محیطی مانند کاهش امنیت غذایی و مهاجرت‌های اجباری، شرایط را به مرحله بحران رسانده است. عدم پایبندی به تعهدات آبی از سوی افغانستان، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به اکوسیستم منطقه وارد کرده و لزوم اقدامات قطعی برای پایان این بحران را ضروری کرده است.